25
MDXX1X, LUGLIO.
26
    ti impostone datoli dal principe; poi feceno provision di mandar a la Tarvisa, loco vicino a li nostri confini, 300 fanti, con fama di guardar quel passo. Et haveano comandamento ne la Tarvisa, Plaiper et a Borgeto, che ogniuno liabbi in casa preparati ad instantia di quelli regenli veriini 5 di biave, che sono a la misura venetiana stara 4 in zerca ; et in caxa de li regenti si iacea tuttavia provision di gran, et che la persona del signor archiduca era a Linz, terra sopra il Danubio.
13') Caroli Caesaris ad Yspanos, de eius discessu. Oratio.
        Video, viri hyspani, quatn solliciti sitis, quam egre feratis me hanc expedilionem atque bine abi-tionem moliri: ut non solum de vestra, sed eliam mea salute timere videamini, dubitatisque (ut audio) id, quod maxime evenire s >let, ut, cuna pri-mum a vobis longe discessero, inter vos bella et dissentiones oriantur; aut aliquis forsan hostis re-gnum hoc rege vacuum aggrediatur et armis opprimere tentetur. Gogitatisque de me, quod ego, qui tot maria emensurus sim, tot adilurus ho-stes, ac in diversa orbis parte inter potentissimos hostes, ne aliquod periculum subeam, aliquod de-trirnentum, aliquam calamitatem' patiar. Grata pro-fecto et jocunda est liaec de me sollicitudo vestra, gratum Studium tam meae saltitis conservandi quam vestrae. Et utinam possem sine aliqua mea ignominia et nota continue apud vos esse, profecto id libentissime facerem, tantus enim meus in vos amor est, tam grata consuetudo, tam magnum istius provintiae desiderium! Sed cogitate etiam, viri praestantissimi, quod et dignitati meae stu-dendum est, ut earn quam suscepi imperatoris personam cum dignitate, ut hactenus feci, tutar atque defendam ; faciam eliam si omnes acérbitates, omnes dolores crucialusque mihi suslinendi forent. Deponete igitur, viri hispani, per deos immortales, deponele hanc animi egritudine«, nam ex meis laboribus vigiliisque vobis quietem ac tranquili-tatem et reipubblicae cristianae salutem dignità -temque, procul dubio, sum paraturus. Nam si omnia consilia et necessitudines, quae me nunc in Italiani ire cogunt, vobis aperiar, non vereor quin hanc meam expedilionem probaturi sitis, cogita-bilisque quod ego qui toliens meis armis tot ho-
     (1) La carta 12* è bianca,
síes, tol reges, tot nationes, tot gentes conspirantes in me unum fundi, fugavi, alque superavi, qui potentes reges captivos duxi, urbes opulentísimas subegi, alias vi co<p;, terra marique plurimas victorias habui, intestinas dissentiones iu hac provinlia in hoc regno furentes compressi, vosque ex caede miserrima comunes et liheros vestros, templa ac delubra omnium nostrum ex acerbissima vexalione liberavi eduxique, nunc etiam de vestra salute 13* cogitare et providere, ut optime providi, ne quod detrimenti, me absente, patiamini, cupioque vos liberosque vestros conservare itenique defeinlere.
De me auteni obsecro timere desinile, nam Oeuni imtnorlalem mihi propilium esse confido, si injuste neminem lesi, nullum violandi el nisi lacessitus contra aliquem arma sumpsi, si omnia mea consilia omnes cogilationes semper ad Deuin retuli ; sed si adversi quidquid mihi obtigeril, aequo animo para-toque palear. Nolite inquam cogitare, viri optimi,' quod ego sim tam ferrous qui lachrimis amantissi-mae uxoris non movear, qui dulcissimi filioli mei amplexus non recorder, qui veslrorum omnium preces non judiam, ac tolius' provinciae nioerorem non intelligam. Haec alque alia continue ante oculos versantur, et moveor bisce rebus ita tamen, ui uti* litali meae et comuni crislianae reipubblicae ulilitali studeam. Quare, viri praestantissimi, parcite jam lachrimis et moerorem deponite, circumspiciteque quantae reipubblicae christianae incumbunt procel* lae et tempestates, nisi ego providero. Non enim solum de stalu meo, sed de religione, deque pluri-morum salute cogitandum est alque providendum, ut meo labore, consiliis, opibusque afflictam et mi-seram Ilaliam in primis snblevem, paeem inter principes cristianos, si fieri poteri!, componam, furorem maledietum ac libídines multorum, qui mihi detra-huntet honori meo, reprimam; meque et mea omnia, nisi per meam in Italiani profeclionem, ut statini vobis ostemlam, fieri non possunt. Tria igitur sunt maxima quae me impellimi et necessitale cogunt ut proficiscar in Italiani : ardor religionis tuendae, desiderium Clementis et magnanimitate in afliclu urbi-bus vivendis honoris et dignitatis meae conservan-dae cupido, sed ad labores et vigilias et connineni utililatem esse presentem. Nec pronterea me, a Deo optimo maximo ad tantum imperium evectum ut religionem negligam ac mores hominum, qui jam-diu collapsi iacent, non instauren!. Videlis enim quotidie ut religio Christiana minuitur, ut leges ab antiquis patribus traditae coeteraeque virtutes pro 14 nitido habeantur, multi nostrae religionis principes