upucene bilo saveznicima bilo mirovnoj konferenci, bili prozeti bez izuzetka idejom narodnog jedinstva Srba, Hrvata i Slovenaca i nuzdom da se stvori jedinstvena jugoslovenska drzava.
  Politicara jugoslovena iz habzburskih oblasti, koji su mogli da rade u Srbiji i drugovde u prilog ostvarenju jugoslovenskog nacionalnog programa, nije bilo mnogo, ali bila je svejedno skupina koja je u istini imala donekle formalno ali jos vece moralno prava da auktoritativno pretstavlja austrougarske Jugoslovene, u prvom redu Hrvate. Dr. Trumbic je neosporno bila najkrupnija licnost hrvatskoga elementa u Dalmaciji, a Dr. Hinkovic, Dr. Potocnjak i Frano Supilo mogli su sa pravom da tvrde da pretstavljaju velik i bolji deo javnog misljenja Hrvatske. Ova emigracija mogia je imati ponekiput nesuglasna misljenja o pojedinim pitanjima, izmedu sebe i sucelice vladi Kraljevine Sr-bije; u jednome je bila jednodusna: Austria delenda, Jugoslavia condenda. Protiv tog nacionalnog programa ni jedan je-dini ozbiljni politicarski glas hrvatski, a ni slovenacki, od pocetka rata nije se cuo niti u Antantinim zemljama, niti igde u neutralnom ino-stranstvu. U tome pogledu imali su pravo Dr. Trumbic, Ivan Mestrovic, Dr. Gazzari, Supilo na celu Jugoslovenskog Odbora, pa Dr. Leontic sa Perom Slepcevicem na celu ujedinjene jugoslovenske omladine, kada, su se smatrali ako ne formalnim, a ono istinskim delegatima hrvatskoga dela jugoslovenske nacije, cije ce deio van j e legitimni pretstavnici na-roda u svoje vreme da sankcionisu.
  Kao dobrovoljacki pokret, kako je logicno, pokret solidarnosti jugoslovenske se jace razvio u Rusiji, kad se izmedu ziajrobljenickih masa razvila akcija da se obrazuju dobrovoljacke cete, koje ce da se bore za nacionalno ujedinjenje. U gigantskim brojnim razmerama mobilisanih vojski mogia se ponekome drzavniku na mirovnoj konferenciji uciniti mala ona vojska od nekih trideset tisuca Jugoslovena koji su, neoba-vezni, izmedu pocetka 1915 i svrsetka 1918 resili da napuste zaroblje-nicko dosadno, ali sigurno lenskarenje za ponovno vracanje u krvavo rvanje (Lloyd George u Versailles Dr. Trum'bicu: »Dobro, dah ste 80.000 dobrovoljaca, a koliko ste dali vojnika Austri-ji?«), ali stoji fakt da su dobrovoljacka pokreta u Rusiji u opsegu vred-nu obzira, harem u prve dve godine rata, bila samo dva: nas i ceho-slovacki, a da ni jedan nije skupio veci broj nego nas. Opravdanija je primedba da je odaziv Slovenaca, a narocito Hrvata, prema odazivu austrijskih i ugarskih Srba, relativno slab (dvadeset i dve tisuce Srba, pet tisuca Hrvata, dve tisuce Slovenaca). Ta se pojava objasnjava time sto su se u dobrovoljce, da ratuju i ginu, javljali prirodno samo oni hrvati, koji su se potpuno evoluirali od partikularisticke hrvatske do jugoslovenske koncepcije. Srbin, ako je samo malko borackog tempera-menta, javljao se da ratuje za Kralja Petra, u kome ako nije gledao jugoslovenskog Kralja, svakako video je srpskog kralja.
  U Italiji se razmer prikazivao drukcije, sa vecim brojem Hrvata, a to je opet prirodno, jedno zbog podretla vecine pukova (Dalmacija, Bosna), drugo zbog fronta u neposrednoj blizini svoga uzega teritorija, a najzad valjda i zbog blize italijanske opasnosti, koja je sugerisala oportunost,
68