krsnoj Dalmaciji odmah po svom pokrstenju stali graditi crkve u kamenu, dok su ostali pokrsteni slavenski narodi, u svojim sumovitim postojbinama, dizali svoje prve bogomolje u drvetu, koje se lako trosi i propada. I tako su crkvice koje su nam ostavili hrvatski odlicnici u Dalmaciji najstariji graditeljski spomenici uopce kod Slavena.
      Starohrvatske crkve djela su cednih majstora koji na periferiji evropske kulture u vrijeme, kad u nase krajeve jos ne dopirahu jaci utjecaji izvana, rade i grade kako najbolje znaju i umiju. Zato crkveno graditeljstvo kod Hrvata ne pocinje dugoljastom trobrodnom bazilikom, koja je bila dobila kanonsko znacenje u svim zemljama srednjevjekovnog krscanskog Zapada, vec se ono ispoljava u gradevinama razlicitih osebujnih tlorisnih oblika kao pravokutnika, cetvorina, cetverolista, sesterolista, kriza i t. d. Starohrvatske su crkvice bile gradene prostom tehnikom nepravilno lomljenih krseva. One su cesto nepravilne u lini-jama svojih tlorisa kao i u konstrukciji svojih svodova, rijetki su u njima i okrupno izvedeni arhitektonski detalji a nada sve su one malenih dimenzija. Malene dimenzije tih gradevina dopustile su majstorima da ih pokriju razno-likim svodovima i kupolama u ranom srednjem vijeku, dok je graditeljstvo Zapada jos rabilo kao pravilo samo drveni strop. I upravo zato se je neko vrijeme i pomisljalo, da su ove crkvice nastale pod utjecajem Bizanta, koji je rado rabio kupolu i svod.
      Vise se ovakovih crkvica odrvalo vremenu i doslo do nas; a ostatke i temelje drugih crkvica otkopala su nasa starinarska drustva. U Ninu, prvom crkvenom i politickom sredistu Hrvata, stoji i danas crkvica koju je u cast Sv. Krizu podigao zupan Godezav u prvim godinama pokrstenja Hrvata. Ova najmanja katedrala u krscanstvu, kako je nazivlje Englez Jackson, gradena je u obliku cetverolista iz cije se sredine izvija visoka kupola. Ispod surih klisura Mosora do usca Cetine je crkvica sv. Petra u Priku takoder presvodena i sa kupolom; u njoj je kralj Slavac, prema sacuvanom dokumentu, presudio spor oko neke zemlje (XI v.). U Trogiru je crkva sv. Barbare iz IX vijeka koja en miniature po-kazuje tip romanicke presvodene trobrodne bazilike, valjda dva vijeka prije negoli je ovaj gradevni tip bio ozivotvoren u monumentalnom crkvenom gra-diteljstvu Evrope.
     Ove male presvodene crkvice prelaze na jugu Neretvu, granicu srednje-vjekovne hrvatske drzave. Crkvice sa vrlo zanimljivim svodovnim konstrukcijama kriju otoci pred Dubrovnikom: Kolocep, Lopud i Sipan. Selo Oslje, negda utvrdeno mjesto gospodara Zahumlja, cuva uvrh tesko pristupacnog brijega visoke rusevine crkve u obliku osmerolista. Uvrh brijega podno stonskog polja
35