sv. Marije, koji su oko godine 1107, u lijepom tesanom kamenu, dali podici kralj Koloman i opatica Vekenega iz zadarskog patricijskog roda Madijevaca, po tankoj krvi rodaka hrvatskih vladara Trpimirovica. Grad Rab pozdravlja iz daleka putnika sa cetiri zvonika sto poput ispruzenih prstiju ruke slikovito strse iznad obruca gradskih zidina.
     Najljepsi je medutim bio zvonik sv. Duje u Splitu. On je u XIII vijeku bezobzirno posta vi jen ispred Dioklecij anova mauzoleja, koji je od konca VIII vijeka bio pretvoren u katedralu. Splitski zvonik je bio tipicno, sjajno i ori-ginalno djelo dalmatinske srednjevjekovne umjetnosti. Detalji zvonika, njegovi kapiteli i obli lukovi, pripadaju onoj zreloj romanici, koja se je tvrdokorno drzala u dalmatinskoj sredini kroz XIII—XIV vijek; ali siroko rastvaranje zidnih masa i postepeno suzivanje prema vrhu, koje zvoniku daje vitkost i ele-ganciju, predosjeca i nagovjesta gotiku, koja je vec davno bila prodrla u razne krajeve Evrope.
      Zanimljivi su iz ove dobe rijetki ostaci spomenika u juznom dijelu Jadrana, na kojima se, kao posljedica politicke pripadnosti ovog kraja srednjevjekovnoj srpskoj drzavi, mogu zapazati utjecaji iz unutrasnjosti Balkana. Vrlo su rijetki takovi spomenici, jer je kulturna ekspanzija i u ovom kraju isla od zapada prema istoku, to jest od Apulije preko mora u unutrasnjost Balkana. Poznato je da je prva, raska skola srpskog graditeljstva u plasticnom ukrasu crkava stajala pod uplivom Apulije kao i Dubrovnik i Kotor; Kotoranin franjevac fra Vid podigao je Visoke Decane (XIV v.).
     Na otoku Mljetu, na krasnom jezeru izmedu guste sume stoji na osa-mljenom otocicu crkva benediktinskog samostana sv. Marije. U svojoj srednjo-vjekovnoj jezgri to je jednobrodna crkva u obliku kriza. Ova je crkva pocetkom XIII vijeka bila sagradena po uzoru Zice i drugih zaduzbina nemanjickih vladara. Mala crkva sv. Sergija u Podima u Boki Kotorskoj takoder ima oblik slobodnog kriza. U Stonu, kamo je sv. Sava god. 1219 bio postavio episkopa, vide se u polju juzno od danasnjeg mjesta rusevine crkve sa motivima svojstvenim graditeljstvu unutrasnjosti Balkana.
     Dok imena graditelja svih ovih crkava prekriva tama, sjaju u srednjo-vjekovnoj dalmatinskoj umjetnosti imena Splicanina Andrije Buvina, autora drvenih vratnica splitske katedrale iz god. 1214, i majstora Radovana, vajara monumentalnog portala trogirske katedrale s natpisom iz godine 1240. Portai je bio pregraden u XIV vijeku, ali svi figuralni dijelovi potjecu od Radovana i njegovih pomagaca.
     Buvina je izvajao u or aho vini u 28 udubljenih polja prizore Kristova
42