bi knez Branimir bio iznio pobjedu kod Mikulina Rta! A hrvatske sagene, ako ne bijahu velike, koliko negdasnje rimske »liburne«, ni grcke »tri-jere«, nisu smjele biti mnogo manje od suvre-menih bizantinskih i mletackih »dromona«, koje su imale naj manje stotinu veslaca. Stoga su i hrvatske sagene mogie imati po stotinu veslaca, a kondure vece po 80, manje po 60, poprecno 70 veslaca. Ukupni broj veslaca mogao je stoga dopirati do 15.000; pa je sveukupni broj Ijudi na hrvatskoj ratnoj mornarici mogao doseci 20.000. — Car je Konstantin propustio spomenuti i broj veslaca, jer veslaci ne bijahu slobodni gradani, vec ratni suznji i robovi.*) Tko bi ustvrdio, da je car u gornjim brojevima uz momare i vojnike uvrstio i veslace, pa da na hrvatskoj sageni nije doista bilo vise od cetrdeset ljudi, a na kondurama tek dvadeset, i deset, taj bi morao priznati, da su ti hrvatski ratni brodovi prema bizantinskim dromonama, mletackim galandrijama, pa i prema samim gali-
   *) Po Jadranu se bila razvila trgovina robljem. Robove su prodavali, zaliboze, i nasi boljari; pa i Mie-cani i Madzari nisu se ustruiavali loviti svoju bracu i prodavati ih u daleki svijet. Venecija se g. 960. vidjela prinuzdenom izdati naredbu, kojom se zabranjuje tje-ranje takve trgovine po moru, osim kad bi od toga otadz-bina imala znatne koristi, ili kad bi drzavna nuzda to zahtijevala, da se naime namiri nuzni broj veslaca u ratnoj mornarici. (Odnosna isprava je kod Romanina o. c. I. pag. 370—372.) P o 1 a bijase glavno trziSte te nedostojne trgovine. Posrednici toga javni i tajni bijahu 2idovi, kojih valja da je bilo mnogo, kad je Republika izrifiito zabranila svojim pomorcima, da nijedan »in navi sua Judeum levare debeat«, zi dova ne smije ukrcati.
84