134 FRANCESCO PAIA 208 magnanimo1, scherzoso2. Poi, oltre ad una profonda saggezza 3, era d’una prodezza e d’un coraggio straordinari4, e d’un vigore d’animo che di corpo insuperabile5. Scanderbeg era un temperamento ardente (in momenti di dispetto mordeva le labbra finché ne usciva il sangue •), non poteva sopportare l’inazione 7, era assetato del sangue del nemico 8, sul quale si scagliava rapido come un fulmine 8 ed irresistibile come un torrente 10. Nella personalità del Castriota, secondo lo Scutarino, era sintetizzato, mercè una mirabile mescolanza, lo spirito pacifico e pietoso di Numa con l’indole guerriera di Romolo u. Un uomo di tante preclari qualità sembrava, al dire del Barlezio, una figura quasi divina, un « homo prope divinus » 12. Senza dubbio il Nostro arriva un po’ lontano, dipingendo questo ritratto. Con tutto ciò, tenendo conto delle I Ibid., Ili, 38, V, 57 v. J Ibid., IX, 117 v.: faceti et popularis erat ingenii. 3 Ibid., I, 4, 11, VI, 75 v. 4 Ibid., e passim. 5 Ibid., I, 11, II, 20. * Ibid., Vili, 100. 7 Ibid., VI, 70 v. : impatientissimus (ut semper erat) ocii. 8 Ibid., 77 v.: cupidus iam pridem sanguini». ’ Ibid., XI, 146: Haud aliter caedes et strages ex barbaris fiebat, quain si videres in campo calamos a vi et tempestate evulsos radicitus corruere, ad terram prosterni ; sic Scauderbegus per omnes hostium acies hac illac discurrens, pervolabat atque penetrabat, ut fulminis et fulguris instar videretur. 10 Ibid., XII, 151 v.: instar torrentis qui ex magnis et inundantibus pluviis e montibus descendens, omnia secum rapit, prosternit atque evertit, sic Scanderbeg quoque in Turcaica et hostilia castra alio 9einper et alio irrumpens latere, ea undique vexabat, hosti caedem, cladem, damna et iacturas maximas inferebat. II Ibid., XI, 145 v.: «Erat enim in eo principe Nummae quodam et Romuli ingenium ». Non è excluso che Marino subisse qui l’influsso del seguente passo della già ricordata lettera del Filelfo a Carlo VII: « Angli. .. adverterent te quasi e bellicosissimo quodam Romulo reli-giosissimum Numam redditum » (Ep. Fam., 1. Vili, f. 59). 11 Ibid., Vili, 104 v.: Divinum omnes credere dicereque ac invulnerabile [nel testo: innumerabile] corpus viri et non ferro, nonnulli humanae iniuriae obnoxium.