protestanata i ilirizma, smatrajuci protestante pret-hodnicima ilirizma. Nedoumica u kojoj se nalazi ili-rizam u prosudivanju naseg protestantizma, vidi se i iz studije Kukuljeviceve o Konzulu.
    U hrvatskoj knjizevnosti malo ima protestant-skih tradicija. Dok su Slovenci sistematski istrazivali i afirmirali slovenski protestantizam (vidi napore oko Trubarjevog zbornika, 1908, obimne i mnogo-strane radove Kidriceve, najnoviju sjajnu publikaci-ju Rupecovu: Slovenski protestantski pisci itd., a u Askercu imali su jednog izrazitog protestantskog pjesnika, u hrvatskoj knjizevnosti ima traga protestantizma samo na istarskoj strani. Popovi Viktora Cara Emina i Ante Dukica (Dnevnik jednog magar-ca) govore kao narodni ljudi, kao proturimski protestantski propovjednici. I u jedinom historijskom romanu, inace savremenoj generaciji sasvim nepo-znatom, mladoga Vladimira Nazora, ima jedna jaka seljacka buntovnicka i protestantska nota (»Krvavi dani«, historijski roman iz istarske proslosti, Za-greb 1908, str. 271, IV. glava: Posljedni Luteranac).
    »Plemicu Sinkovicu (govorio je zupnik Furiarne), odgovorite mu, da se tezaci bune, jer ih deru i varaju ... Ti silnici (kapetani i vlastelini) ne drze se urbara i utjeruju dvostruko, guleci narod i va-rajuci svoga gospodara, koji je daleko, tamo u sta-jerskom Gracu. A zasto se ti velikasi ne lacaju kese, kad je toliko potreba novca? Potpunim pravom pita pazinska opcina, da i plemici budu podvrzeni urba-ru; i da placaju i oni marke, poreze i rabote. Vlaste-la i kapetani ne drze se naredba iz Graza, trpaju sve u svoj dzep i to nam je uzrok jadu i metezu« (str. 19).
    »Grofe Frano (govorio je Konzul), ti si jos u cudu, kao da sam iz groba ustao. I niko ne zna da Stjepan Konzul jos zivi. Nasi drze da sam poginuo od puste gladi, a oni drugi vele: Sotona ga je poveo sa sobom. Pet sam godina zivio kod bogata kmeta
198