396 EPISTOLARIO si potrebbe credere fosse scritta invece per lui, giacché gli ammaestramenti dati in forma tanto piacevole sono soprattutto' adatti alle sue sventure. bularum gravissima morum precepta facile (in)W animos ingerii, michi vero his temporibus sic accom(m)odata ut non ad Segnensem episcopum sed ad me scripta esse videatur. nam, etsi omnes a Deo bona petere debeamus, et pro malis gratias ei agere fabula abs te doceamur, si quis tamen tam preterita quam presentia que inde 5 accidunt diligenter revolvat, utrunque meum magis quam cete-rorum esse fortasse contendet. et profecto fortuna, ut me secundis evexit, ita nimium adversis oppressit. ac ut breviter casus meos(') (a) Cod. om. in (1) Della nomina di Eustachio de’ Leonardi all’arcidiocesi di Corfii si fece già parola nel commento all’epist. CXVI; e riguardo alle sue attitudini per lo studio della lingua greca porge testimonianza una lettera scritta tra il 1416 ed il 1420, se non prima, da Ambrogio Traversari a Nicolò : « Filio-« lum nostrum Eustachium summe « spei, de cuius ingenio non plus mira « quam vera dixisti, ex me amplecta-« bere, horterisque ut grecis litteris « navet operam, futuris sibi maximo «et commodo et ornamento». In quanto poi alle strettezze in cui Nicolò venne a trovarsi dopo la morte del figlio (che nel breve suo soggiorno a Corfii era riuscito a far allontanare « de tempio Dei... turpes homines « qui pellices ab suo latere sua sponte « removere noluissent», e compì altresì il restauro della chiesa cattedrale che trovò pressoché rovinata dall’incuria), c’informa lo stesso Traversari con due lettere del 1430, dirette, la prima a Niccolò Niccoli, la seconda al padre di Eustachio medesimo. « Non possum «tamen» egli scrive al Niccoli, «senis « patris non dolere vicem, qui et filium « amisit et substantiam pericfitatur « amittere. Nam plurimas Rome pe-« cunias ut ille promoveretur exsolvit, « quarum omnium debitorem fecerat « filium, eiusque manu cyrographum «conscriptum habet, quo id pecuniarum « patri se debere, immo ecclesiamstiam, « profitetur. Obsecro Cosmum no-« strum ores, ut summo pontifici per-« suadeat id quod videtur equissimum, « ut Nicholao patri ex fructibus ecclesie « ipsius satisfaciat. Sunt illi sex filie, « due iam nubiles, quarum dotem par-« tim in promovendo, partim in exor-« nando pontificalibus insignibus filio « fere impenderat, qui annum integrum « in episcopatum non egit, ut dixi. « Magnam certe nobis ablatam com-« moditatem librorum habendorum et « ipse intelligis. Tanto enim ille mihi « afficiebatur studio, ut vitam exposi-« turus videretur, dum votis meis fa-«cere satis ulta ratione potuisset». E nella lettera consolatoria a Nicolò dei Leonardi (23 settembre 1430) il Traversari scrive: «Ceterum te precor, « pater Immanissime, adhibeas merori « modum. Non enim lugendus est fi-« lius talis, sed votis potius prosequen-« dus et laudibus, qui ‘ consummatus « in brevi implevit tempora multa. « Placitaenim erat Deo anima illius’. « Scripsi quidem summo pontifici et « amicis reliquis; utinam iam efficaciter « quam prompte ac libenter; et credo « piissimus pontifex clementer aget » (cf. L. Bertalot, Zwölf Briefe des Ambrogio Traversari in Römische Quartalschrift, 1915, p. 91 sgg.). Riguardo poi alla cecità di Nicolò, è degno di nota che ancora nel 1429, addì 15 no-