DI PIER PAOLO VERGERIO
291
   superat, nichil superiorem illuni ostendunt. ita loqui cum eo ut cum equali vel privato licet ; neminem recusat audire, nemo ipsum audire sustinuit, qui ab eo tristis exiret. nam multis quidem ope, quibus vero subvenire ope(a) non potest, eos verbis fovet speque bona 5 consolatur; et iniuriam passis, a quibus tollere non potest, iis ex animo compatitur, atque, quod in ipso est, neminem inconsolatum a se dimittit. in omni actione placidus, in omni sermone festivus, sed ea moderatione tarnen ut per hoc W maiestati nichil detrabatur, quam cum ex habitu corporis tum sermone gestuque propeW inge-10 nitam habet, itaque nemo in iocunditate gravior, cum gravitate nemo iocundior. si vero et privatos mores eius consuetudinemque domesticam noris, magis erit unde et mirari eum debeas et fa-miliaribus congratulari possis. primo W quidem delicias nullas se-quitur, sed se domesticamque familiam sumptu tarn facili educat, 15 ut sit merito ceteris inferiorum ordinum modestie ac frugalitatis exemplum; qua ratione cunctos monet M non plus quam satis est desiderare^), idque quod satis est® inique(h) non querere; ministris vero ac familiaribus neque est gravis W aut molestus. accidit enim sepe ut qui magna familiaritate sunt apud dominos 20 et cum his posse multa videntur(k), iracundia tarnen aut insolenzà(1) eorum aut inique dispensandis temporibus, duram sub iis(m) vitam agant ; hic autem (n) omnia placide fert, et que ceteros quos-que offenderent (°), facile per patientiam transigit, opportunita-tibus rerum ac temporum utens ad arbitrium administrantium, 25 quibus se omnibus ita partitur ut suo quisque statu contentus aliud nil desideret. nam vix alius uspiam paterfamilias tam comiter pla-cideque suis liberis quam hic se domesticis exhibet, ut non domi^ principem sed sodalem^, non pontificem sed communem omnium parentem extimare eum liceat. atque hec ego non tam laudibus
(a) Go ope subv. (b) P hec (c) Go om. prope (d) Go primum (e) G movet
(f)	PG desiderar! Go considerar! (g) G esset (h) Go iuste G iniuste (i) P e G
nel testo: neque se gravis Go ne sit gravis G in marg.: nec quod sit (k) G videantur
Pvideatur GoG in marg. : videntur (1) PG verecundie tamen aut insolentie (m)Psub
hiis (n) G haec autem (o) PG in marg. : que cedos quosque offenderent G nel testo :
que ceteros offenderent (p) G nel testo: ut non solum ut non domi principem nec sed
G in marg.: « Vèrba si guata [se. ut non solum] desunt in Cod. Tom0 ». (q) P Go prin-
     cipem nec sodalem G ha sed con nec agg. nell’ interlinea.
anzi, tutti gli possono favellare alla libera,
ricevendone conforto, aiuto, consolazione.
  È sempre tranquillo e moderato,
festivo ad un tempo e dignitoso.
  Ancor più mirabile appare nella sua vita privata :
è frugale nella spesa sì da dar esempio a quelli di minor condizione,
e, all’incontro di quel che spesse volte avviene,
si dimostra sempre trattabile con i suoi famigliari,
con i quali vive più da compagno che da principe, e da padre che da sommo pontefice.
  Queste cose ei le ha scritte sola-