DI PIER PAOLO VERGERIO
419
    inter languentium anxietates et gemitus, clamores, fletum <“> et su-spiria? quid loquar de numero morientium, quem qui presens oculis intuetur aut percipit auditu, quonam modo(b> secum consistât non intelligo, nisi non iam homo sed lapis mortem non horreat. quam 5 tamen exhorruit Legiferi et Redemptor noster, ut cum ex multis tum ex ilio precipue colligimus quod legitur, instante passione, guttas sanguinis eum sudasse W. vel fac rigidum, constantem, in-trepidum, ut mori non titubet, an et inhumanum vis esse, ut ami-corum doloribus non commoveatur? nonne censes id esse dignum 10 sapiente quod est apud Terentium:
               Homo sum. humani nichil a me alienum puto ? (2)
   quid quod hoc ipso tempore videntur omnia mutasse faciem ? si-lentium in foro, raritas in plateis, in vicis solitudo, conclusa in domibus et obserata forinsecus hostia; in templis funerum et se-15 pulcrorum odor teterrimus, qui et latius manat ipsamque urbem pervagatur. turn aer impurus, putres aque, clausum celum, fruges corrupte. quid te per singula moror? infecta omnia, ac, ut omit-tam inanimata, utque eciam animata ratione carentia transcamus, qualis ibi hominum conversatio? quos partim occupât dolor, par-20 tim trepidatio, cuntos meror et tristicia. nulli ibi cetus leti, nulli dies festi, nulli célébrés ludi insunt. nemo ibi procedit aperto vultu vel erecta fronte et pre se ferente hylaritatem, sed incurvi omnes, ore fusco, obducta facie, taciti, dubitantes, quales videmus conduci reos ad supplicium. quis ille tam claro et tam profundo ingenio, 25 tam potenti et tam ampia facundia, qui verbis consequi possit eorum innumerabiles dolores ac miserias pene infinitas, quibus ibi non-nunquam adducuntur ad crimina? nam de amictu sordidato, de neglecto cultu, quid attinet dicere? sunt hec quidem communia, nec semper obvia virtuti. bonorum autem suorum incuriam, pro-30 fusiones opum, artium et studiorum intermissionem, hec, que eciam ibi perspicimus, non tam annumeranda infelicitati quam reatui. sed illud multo periculosius : fiunt enim ibi homines tanquam stulti et
        (a) M flentum (b) M om. modo (c) M letifer
tetto, in mezzo a grida e pianti, e con attorno il numero spaventevole de’ morti?
Tremava il Redentore dinanzi alla morte, e nell’agonia sudò gocce di sangue ;
ma, oltre ad esser impavido, vuole Antonio che il savio sia anche inumano, si da non commuoversi per i dolori altrui ?
Deserte le piazze pubbliche, serrate le case ; ovunque fetore ;
Paria e l'acqua appestate ; chiuso il ciclo ; le raccolte infette.
Gli uomini per dolore o per paura tristi e mesti ; niu-na festa, niun lieto convegno ; tutti taciti, curvi, sbigottiti, come vanno i condannati.
E qual oratore mai potrebbe narrare le pene infinite, onde talvolta nasconodc’ delitti?
Lascerà da parte lo squallore esterno, ma l’incuria de’ beni, lo sperpero, gli studi abbandonati, questi son più reati che sventure.
Eppoi, o pericolo atroce ! Si può sopravvivere al morto, ma divenirne, pazzi.
 (1) S. Luc. XXII, 44-
(2)	Ter. Adelph. V, vili, 21.