DI PIER PAOLO VERGERIO
411
   « seriesque causarum, cum causa cause nexa rem ex se gignit » est vero series ipsa, ut idem ait, « ex omni eternitate fluens veritas « sempiterna ». aliis visum est, fatum esse stellarum disposicionem, quam et constellationem dicunt, et huic omnia subiciunt, ut non sit 5 alia fortuna nec alius eventus cuiusque rei quam is quern celestis dispositio prefigurai, atque utroque modorum horum fatum a fa-tiendo tractum est, ut fatum dicatur series ilia vel ilia constellatio, quia secundum alterutramW fiat quodcunque producitur <2). non-nulli vero fatum dicunt a fando dictum, quod ea, que sub tempore io fiunt, eo progrediuntur ordine quem fatus est in eternitate princeps eternus, quoniam, ut in Psalmographo legimus: «dixit et facta « sunt » <3>. de quo eciam in eodem : « semel locutus est Deus » W, in eternitate scilicet, in qua cunta disposuit. explica vi mus quid fatum sit; nunc, cur a catholicis auctoribus repudieturv ordo quem 15 prefati sumus admonet ut disseramus.
      In quo illud est potissimum, imo solum, quo ducuntur ne cuiuspiam catholici mentem id surrepat quod usurpatur inprimis, omnia fieri destinatione quadarn divina et ineluctabili; cui proverbio qui assentiuntur, hi edunt voces illas quas antea retulimus: « fatis 20 « agimur, cedite(b) fatis ». sic vero non modo fari sed vel opinari pernitiosum, et unde religio subvertatur et fides et honestas, et deni-que funditus eradicetur onmis quanlibet utilis disciplina, unde item fieret; id quod pugnantia continet; ut voluntas esset in hominibus sine volendi facultate; quo eciam videri posset natura captiose atque 25 versute cum hominibus egisse, tanquam que libertatem eis in aperto
         (a) M alterutrum (b) CodJ. credite
      (1)	Cic. De dwinat. loc. cit. :« Fatum	capp. 1, v, vili, e s. Thom. Summa «autem id appello, quod Graeci eijxap-	theol. I, quaest. CXV: «Utrurn cor-«[iévriv, id est ordinem seriemque cau-	«pora coelestia sint causa hu-«sarum, cum causae causa nexa rem	«manorum actuum». Perl’etimo-«ex se gignat. Ea est ex omn! ae-	logia di «fatum» cf. M. Ter. Varronis « ternitate fluens veritas sempiterna.	De lingua Lai. VI, 52: «ab hoc [fari] « Quod cum ita sit, nihil est factum,	« tempora quod tum pueris constituant « quod non futurum fuerit, eodemque	« Parcae fando dictum fatum et res fa-«modo nihil est futurum, cuius non	«tales», e per la confusione tra fa-«causas id ipsum eflkientesnatura con-	tum e fa(c)tum nei cod. latini ve-«tineat».	dasi Thesatir. ling. Lai. s. v.
      (2)	Riguardo a « constellazione » ve-	(3) Psalm. CXLVI1I, j. dasi s. Aug. De civitale Dei, lib. V,	(4) Psalm. LXI, 12.
serie di cause efficienti ;
ma, secondo altri, è la disposizione de’ corpi celesti, che chiamasi « co-« stellazione ».
In ambedue questi sensi, la voce « fatum » vien derivata da « facere ».
Altri invece derivano «fatum» da «fari», poiché le cose si succedono nel tempo secondo l’ordine dettato ai aeterno da Dio, allorquando, come dice il Salmista, Egli parlò e ogni cosa dispose.
Dilucidato il vocabolo, dichiara
che gli autori cattolici ripudiano il fato, solo perchè la dottrina d’un destino ineluttabile, tal quale comunemente la s’intende, sovvertirebbe la religione, l’onestà, ed ogni disciplina utile.
Ne conseguirebbe ancora che l’uomo avesse si la volontà senza facoltà di volere,
sicché egli, come le bestie impasto-