DI PIER PAOLO VERGERIO 387 vidit, Polonus accurrit, vociferans captur suum esse nec posse a quoquam, se invito, vel vendi vel emi; alter vero, nichil illius clamoribus motus, voce ac mente constante W eum repellebat, insanire illum aut sommare qui ita loquaturW, non captur sed clu-5 cam esse asseverans; ac prorsus ita-loquebatur, ita gerebat, ut vel non fur vel minime novus fur credi posset, adhibebat quoque testes quotquot Bohemorum qui huic spectaculo aderant, vel si qui casu inde ferebantur, qui omnes sub iurisiurandi W religione attesta-bantur clucam illam esse, aliqui ioco(d), nonnulli dolo suo com-10 populari M faventes. quamobrem Polonus, cum nichil instantia (f) aut clamoribus proficeret, ut qui et solus erat et extraneus, illius piane artibus victus et multitudine testium obrutus tandem abiit et: «O Deus», inquit, «quam cauti sunt isti Bohemi! en hic «captur meo nomen mutavit, ne ipsum possimi) agnoscere! ». 15 Quorsum hec, quando plerique Latinorum (i) itidem fecerunt? nomen usurarum, quod turpe sonat, in cambii nomen converte-runt, ne contractus a iure damnatiW per simpliciores quosque possent agnosci, neu ipsi deprehendi® facile valeant, illicita lucra sectantes(m). itaque sub appellatione cambii eo negotio (n) tanquam licito palam 20 et absque rubore utuntur; nomine tamen non re mutata, in hoc quoque parum<°> iusti

, campsores nomen, quod damnati fenoris est appellatio, in honesti operis nomen cambire studuerunt(r). quod genus lucri ab imperitis fieri forsitan potestw; ab iis vero qui, et grece et latine magna parte w professi, morali philosophie 25 diutius insudarunt, qua non dico venia sed qua patientia ferri valeat non satis intelligo. nam honestissime quidem artes in vilissimum ministerium, philosophiam in philargyriam (u), oratoriam in num-mulariam, ipsasque (v) grecas litteras, mutato studio, in litteras quas dicunt cambii, per malum cambium converterunt. (a) RMur. constanti (b) Afu r. Insan. eum qui ita loquatur Rloquebatur (c) B ius-iurandi (d) Bp aliqui vero (e) B Bp cum populari CMur. compopulari (f) R cum nihil Polonus instantia (g) Mur. possem (h) Mur. hec sunt? quando Codi, qn (i) Bp latronum (k) B damnari (1) Mur. deprehendere (m) Mur. lucra societatis (n) Mur. eo negotii (0) R om. parum (p) Mur. iuste (q) Bp fenoris appellationem inhonestl Mu r. fen. appellationem sonat, in (r) R nomen cambire, cambire Mur. nomen immutare studuerunt (s) Bp fieri forsitan ferri potest (t) CRBp Mur. om. parte (u) Coii. phylargt'am Mur. philargyriam (v) Mur. nummulatoriam, ipsas quoque Polacco e grida che il « kaptur» è suo ; l’altro, senza muoversi : «Costui» dice, « è matto ; io « non so che kap-« tur, quest’ è una «kukla». E tanto parlò e fece che non parea un ladro o non ladro novello. Disse anche ai Boemi d’attorno che testificassero; i quali tutti giurarono quella essere si una «kukla». E però il Polacco, vinto ormai e sopraffatto, se n’andò dicendo : «In fe’ di «Dio, come son « furbi questi Boe- « mi ! Quivi il m>o « kaptur ha mutato «nome acciò io « non più lo rico-« noscaI ». Ma non hanno molti Latini fatto altrettanto ? Battezzata con inganno l’illecita usura in «cambio», apertamente la praticano, mutato il nome e non la sostanza ; ed i cambisti, sempre ingiusti, si sono studiati di dar un nome onesto a quel loro mestiere dannato. Agli ignoranti forse tal torma di lucro si conviene, ma non già a coloro che hanno studiato le lettere e la filosofia. Costoro hanno cambiato le arti liberali in turpe lucro, e le lettere greche in lettere di cambio, barattando pessimamente.