218 EPISTOLARIO Li presso è la piramide con la tomba di Remo, secondochè afferma la credenza comune, che forse non corrisponde al vero. Da questa parte è il Testaccio, monte artificiale formato di cocci accumulati, ancora imponente dopo tanti secoli ed i danni recati dai giuochi carnevaleschi. La porta Appia mette alla chiesa di « Domine quo « Vadis » ; e fuori di essa sono pure numerosi a-vanzi di grandiosi monumenti. Ivi è S. Sebastiano « ad catacumbas », che erano i cimiteri dei primitivi cristiani. Paulum. in muris proximis ad dextram est monumentimi ingens, quadrangula pyramis marmoribus crustata, que vulgo Remi sepul-chrum dicitura, sed qui litteras marmoribus inscriptas legerunt, id negant, quas nune difficillimum est legere propter arbusta que inter marmorum commissuras oborta sunt. in eadam parte W est mons 5 manufactus, qui Testaceus appellatur, eo quod sit totus(b) ex frag-mentis vasorum fictilium, quibus tributa provinciarum et regum urbi inferebantur. mira res quedam(c) michi videtur et Romane potentie indicium ingens, ut vel in hanc magnitudinem quam nunc videmus congeries hec excreverit <2>. taceo enim quantum diuturnitate sub- 10 sederit, ex quo Roma desiit provincias vectigales habere; omitto et id, quantum annuis Romanorum ludisW,quos carniprialibus festis exer-cent, hactenus diminutum est. secunda est porta Appia, qua itur ad Domine quo vadis, ab Appio Claudio Centimano dieta, qui viam que portam hanc respicit censor stravit et Appiam aquam induxit. 15 egredientibus hanc et ceteras quoque offerunt se crebre et ingentes monumentorum reliquie, que in honorem memoriamque illustrium virorumextructa fuerunt: ornate quondam res atque magnifke, nunc vero sole macerie ex ruderibus et calce compacte, quoniam et nomina illorum et imagines cum marmoribus ablata sunt. foris eam 20 portam ad Sanctum Sebastianum sunt cathecumbe W, subterranea quedam loca, qualia ad Capenam sunt 0), sed ea fuerunt sanctorum (a) Codd. In eandem partem (b) R eo quod totus (c) G corr. quedam da quidem (d) G E lud. Rom. (e) R E Centimane (f ) G E vir illustr. (g) R chatetumbe G chapse tumbe (1) Anche il Petrarca, seguendo la «di Remo, che si dice la meta di tradizione medievale (cf. A. Graf, op. «Santo Pagholo». È noto però che cit., p. 85), credeva che la piramide di il Testaccio è formato dall’accumula-Caio Cestio fosse il sepolcro di Remo, mento di cocci tratti dall’Emporium Nell’epist. cit. (p. 311), egli vi accenna in epoca posteriore ad Augusto. con le parole: «hic Remi transitus». (3) Da porta Appia (S. Sebastiano) si (2) Perla leggenda intorno all’origine andava, lungo la via Appia Antica, alla del Mons testarum ved. A. Graf, basilica Apostolorum nel luogo op. cit., p. 128, dove si riporta dal ad catacumbas, eretta o restaurata Libro Imperiale il passo seguente : da papa Damaso, e che continua a sus-« come el tributo era giunto a Roma sistere nell’ odierna chiesa di S. Seba-« gittavano e rompevano il vaso in un stiano (cf. H. Grisar, Roma alla fine « luogho che apare uno grandissimo del Mondo antico, ed. ¡tal., Roma, 1899, «monte apresso a quella porta che va voi. I, p. 271); ma forse più che non !< a Santo Pagholo, dove è il sepolcro al cimitero di S. Sebastiano il V. vuol