DI PIER PAOLO VERGERIO
• talia, que multa in urbe sunt, ad excitandam animo religionem . plurimum valent, ut taceam maiestatem summi pontificis et datam sibi ligandi atque solvendi animas potestatem, splendorem cardi-nalium et venerandum eorum cetum, ceterorumque prelatorum et 5 cultura et auctoritatem, ac, preter omnia, ceremonias optimis ra-tionibus institutas. non est igitur ut sim deteriori animo, verum ingenio sum tardiore quam soleo, cuius causam non satis ratione conicio W; quod contra fieri deberet, ut ubi tot divina ingenia flo-ruerunt, hic, si qua est in me vis ac scintilla, eo amplius excan-10 descere debuisset, nisi fonasse omnia situ et vetustate torpeant, et que noxia sunt corpori, eadem quoque animi vires inficiant. quicquid autem de causis sit, ego certe ob eam rem hactenus non prestiti quod pollicitus tibi sum, quodque scio magno a te desiderio expectari, id est, ut situili urbis Rome veteraque eius aut 15 in deorum suorum honorem aut illustrium virorum memoriam monumenta describerem. ac michi quidem non defuit cura investigando modo felicitas inveniendi et describendi facilitasi adfuisset. ego enim a quibus cognoscere ista possum non invenio<c). exiguus est eorum numerus qui talibus studeant, et res ipse obsoleverunt 20 vetustate; vulgus vero, de his^ fabulas sibi fingens, ita corrumpit rerum vocabula, ut vix quicquam<f) intelligi possit, unde vere dixe-rimte) «nusquam minus Romam cognosci quam Rome»('>. si quid tamen videndi studio aut lectione aut aliorum sermone con-sequi potui, id nunc perscribam. ante omnia, que et quanta fuerit 25 Roma, indicio sunt ruine exemplaque rerum usque in miraculum provecta, altissimi muri superque his altissimi fornices, palatia instar urbium^et intra montium viscera longo tractu deducte te-studines, tantum marmor ut vix tantum reliqui in visceribus terre
(a) C ratione concipere (b) R facultas facilitas (sic). (c) Così RG, maERaom.
non invenio (d) RG Ra obsoluerunt	(e) G om. de his (f) G vix quicumque
    (g)	G duxerim (h) G E instar urbana
La credenza che Agrippa avesse dedi-	(1) Il V. cita testualmente l’epistola
cata la sua Rotonda a Cibele era co-	del Petrarca (p. 3H)' «Qui enim
mune a tutto il medio evo, e trovasi	«hodie magis ignari rerum Romano-
   nei Mirabilia urbis Romae (cf. A. Graf,	« rum quam Romani cives? Nusquam
Roma nella memoria e nelle imaginazioni	« minus Roma cognoscitur quam Ro-
   del Medio Evo, Torino, 1923, p. 101).	«mae».
  Oltre a tutto aucsto, la maestà del pontefice, lo splendore de’ cardinali e della curia e, soprattutto, le solenni cerimonie,
fiovano a sollevar animo, ma l'ingegno rimane alquanto depresso;
donde il ritardo a compir la promessa di descrivergli Roma ed i suoi monumenti.
  Soggiunga poi la mancanza d in-
fondatori,
e la tendenza del volgo a «naturar ogni cosa con la favola.
  Tuttavia, s’ingegnerà ora alla meglio.
L’antica grandezza di Roma si misura dalle rovine : mura, archi, palazzi, gallerie sotterranee,