410
EPISTOLARIO
libero arbitrio dell’uomo, come temeva Cicerone, il quale pertanto la negò,
arguendo che se Dio è prescio delle cose futiirc, esse avverranno nell’ordine prestabilito, attraverso una determinata serie di cause efficienti, e cioè fatalmente, talché l’uomo non può farvi nulla.
   Ora, a concedere questo, si sconvolge tutta quanta la vita umana.
H questo un nodo difficile, che non si può sciogliere a modo degli Egiziani, i quali affermarono il fato essere mutabile.
   Seneca ne fu spaventato e presto rinunciò di cercarne la soluzione,
ed invero il problema è tutt’ ora
indeciso.
   Prima di accin-gervisi, spiegherà che cosa sia il fato.
Secondo Cicerone, è desso un’ordinata
ciudi, quod Deum asseramus prescium futurorum, sicuti Vcritus est Cicero, qui, ut eleganter ait Augustinus, dum nos vult fa-cere liberos, facit sacrilegos <‘>. negat enim ideo Cicero prescien-tiam Dei, ne cum illa libertas a r bit rii(a) convellatur in honii-nibusW. atque hoc ea ratione videtur elicere, quoniam, si Deus fu- 5 tura cunta providit, hoc ordine venient quo provisa sunt. certus est itaque rerum ordo sue prescientie, certus igitur et causarum. nichil enim fieri potest quod non antegressa sit causa, que dicitur efficiens. sed si certus est ordo causarum, fato(b), id est certa serie, fient omnia, et ita nichil in hominum potestate relinquitur. quod si conceditur, 10 omnis humana vita subvertatur necesse est. ad quid enim leges, ad quid pene, ad quid premia constituta? porro nexum hunc quam facile solverent illi Egiptii, qui feruntur affirmare rerum ordinem precibus ad Deum fusis posse mutari, tanquam non sit (in) seW Deus immutabilis, quodque minus sane dicitura. opus est ut alia puppe 15 legamus hoc pelagus non piane tutum nec facile, sed tale ut Seneca, mox ubi attigit, remearit ad litus. nani scribens ad Lucilium, ita obicit: «quid michi prodest philosophia, si fatumest ? ». sub-icit deinde: « sed non est nunc in hanc disputacionem transeun-« dum » W. quo ergo duce profunditatem hanc tuti pertransibimus, 20 que Ciceronem involvit, que precipitavit Egiptios, que Senecam exterruit? de qua non absurde dicitur quod est apud Flaccum, quoniam « adhuc sub iudice lis est» itigens procul dubio discri-men. uteunque tamen futurum sit, tentabimus, Deo auspice, trans-meare; sed si prius explicuerimus quid fatum sit, cuique illi sacri 25 preceptores, quos nominavi, tantopere repudient. fatum piane tripartito variatur. ut enim Ciceroni videtur, fatum est «ordo
(a) M libertas dei arbitrli (b) M facto	(c) M non sic se SP non sit Deus
(d)	M factum
 (1)	Cf. s. August. De civitale Dei,	« quibusdam sacrificiis fatum posse mu-V, ix.	«tari, ut Gregorius Nyssenus dicit
 (2)	Cf. Cic. De divinai. I, iv, 125;	« [/ii. de Nat. Hcm. cap. }6, cuius lati vedasi anche De fato, X1I1-XVI.	n men lib. Nemes. auclor creditur], sed
 (3)	Cf. s. Thomae, op. cit., I, quaest.	« hoc supra exclusum est [q. 3 art. 5], CXVI, art. 3: «Alii vero e contrario	«quia immobilitati divinae providen-« posuerunt, fatum esse mobile, etiam	«tiae repugnat».
 «secundum quod a divina providentia	(4) Sen. Ep. ad Lue. XVI, 4-5.
 «dependet: unde Aegyptii dicebant,	(5) Hor. Epist. II, 11, 78.