DI PIER PAOLO VERGERIO
147
   magis mores atque animos hominum, non frustra evenisse omnia vitio suo iudicavi. atque ita michi a puero ea sententia animo stetit ut, si honeste tutoque possim, patriam negem; quod certe possum, non habitem; ct quidem, cum illue eo, quod tam invite 5 quam raro soleo, sic me illa semper iuvet ut non prius attigi quam abesse velim : ita sunt omnia que me offendant M, sed nichil eque, imo aliud nichil, quam vitia(b) hominum. nam cetera quidem bona sunt. neque ego eum <c), qui et montana maritimaque temperie et ubertate plurima Celebris est, quique, si non alio ei munere 10 quiequam(d) debeam, parentes habet, locum odi, sed homines, at nichil quidem ad illud reddo M nunc, quod malorum obicis ubique hominum copiam esse, aliter enim ac velles contraque quam de-berem, si ita ut est, dicerem. quapropter ea michi vox non casu excidit, sed sponte; ac non sine dolore dieta est, « omnia ibi preter 15 « homines bona esse ». si enim ad ceteras quaslibet regiones confe-ratur, vix ulla uberior, sed (f) que meliores ad victum res pariat reperiri profecto nulla, ut opinor, potest, homines autem ii sunt, quos ex me, nisi' quid boni ex diuturna peregrinatione assecutus sum, aut ex alio, si quem preter Sanctum ex concivibus meis nosti, 20 intelligere piane potes. eos vero parentes habeo, quos cives sui, id quod non facile solent, bonos dicant; ego, ne quid nimis tribuam, non omnino credam malos. hec si ab aliis dicerentur, obstarem quo possem ; si id minus, dolerem quidem, sed magis quod vere ita dici posset, verum ego, quemadmodum solemus nostrorum 25 errores, ut verius perspicere, ita et liberalius carpere, cum concive meo ac meo quoque sanguinis et animi necessario agens, largius fonasse quam decuit, strictius profecto quam in re sit, de communi patria locutus sum. quem sermonem non vereor tanti apud alios fieri ut, auctori superstes, infami esse sigillationi loco illi possit, 30 quem, ut neque moribus meis, quod tu michi ascribis, ornare, ita nec oratione labefactare possum; vereor ne se magis ipse suorum hominum pravitatibus fedet. potuere id multi antehac, ut non modo homines, verum ut urbes <*> et regna sempiterna notarent in-
        (a) G offendunt (b) B nihil unquam vitia G in marg.s «unquam in CP». SiPpropose ut quam (c) G neque ego sum (d) B munere quicquid (e)Z?reddeo (f ) G sed corr. in aut nell* interlineo. (g) P verum et urbes
e ciò per colpa de’ cittadini scostumati.
   Perciò s’era sin d’allora deciso di rinnegar la città sua, o, per lo meno, di non abitarvi mai; a malincuore vi si reca, e, non appena giuntovi, vorrebbe già andarsene.
  Non odia però il sito, chè desso è ameno e fertile quanto ahri mai, bensì gli abitanti ;
fra cui quanti siano i malvagi è meglio non discutere.
   Quindi con rammarico dichiarava « tutto esservi buo-« no tranne gii uo-« mini ».
Quali invero essi siano, Giovanni lo saprà, se mai ne ha conosciuto qualcheduno, Santo solamente del tutto eccetto.
De* genitori suoi, da costoro chiamati buoni, dirà solo che non li crede cattivi.
  Tale adunque è la verità penosa ; e forse, discorrendo con Santo, egli oltrepassò il segno, e fu fin troppo severo.
Senonchò, non teme che le sue parole possano apporre a quel luogo una nota d’infamia ;
teme anzi che non s’insozzi da sè.
  Chò se ciò fu possibile ne’ tempi