216 EPISTOLARIO marmi preziosi d’ogni specie, frammenti di colonne, di statue, grandi fontane marmoree. Dovunque urne funerarie e sepolcri ad inumazione, perchè solo con Siila cominciò la cremazione. H si gran cumulo di rovine s’è salvato nonostante le devastazioni degli uomini. Le memorie antiche dai libri e dai monumenti si tramandano ; ma dai libri i pittori levano le carte per dipinger sudari ai pellegrini, e dai monumenti i fornaciai levano i marmi per far calce. Di qui la distruzione di tanti edifici insigni. La città è divisa in tredici rioni, e comprende quattro zone : la Cistiberi-na, la più vasta; il Trastevere; l’isola Tiberina, la più piccola ; lateat, tanta vis porphyrii, tantum Numidici lapidis, columne ex diaspro, alabastrum ad grandem copiam, tot diversa genera lapidum, tot in uno ipso(a) colorum varietates ut vel in hoc naturam non pos-sit ars sequi, quacunque per urbem eas, ut ea sileam que ruinis-sepulta sunt, hie columnarum fragmenta videas, illic bases, hic 5 disiectas confractasque imagines, grandes conchas, latissima lavacra ex omni lapidum genere cesa; denique nichil fere nisi (c> marmor aut peregrinus lapis in urbe calcatur. tot urne cinerales sacrate diis manibus, tot integra sepulchra miro artificio exsculpta; neque enim, ut est apud Plinium W, antiquus mos fuerat cremandorum in fu- 10 nere corporum, cum Sylla primus fuerit qui ex Cornelia familia cremari se iusserit(2). nondum igitur efficere tantum avare atque ignave plebis violentia potuit quin ex prioribus multa supersint, que quasi glorie sue invida ad obolendam (d) vetustatis memoriam nititur. cum longinquo vehant, edificia destruunt, uti marmor et vivum la- 20 pidem convertant in calcem(5). qua ratione plurima iam egregia edificia diruta W sunt et diruuntur in dies, sed de his tantum: nunc ad propositum venio. Urbs omnis in .xm. regiones suo instituto ac more distributa est<+); at vero natura et loco quadripartita, prima et maxima pars 25 est que omne quod est cis Tiberim continet; alia Transtiberim; tertia, minima omnium, insula quam Tiber circumfluens efficit, (a) E ipsorum (b) E fragmenta, hic bases videas, illic (c) G om. nisi (d) R invidia ad oboi. G invidia ad ebolendam (e) E quomodo (f) R ex (g) E dirupta (1) Puh. Nat. hist. VII, lv, 1. (4) Accenna alle tredici regioni (2) Cic. De Leg. II, xxn, 57. (rioni), in cui la città venne divisa dal (5) Un lamento simile leggesi nel trattato conchiuso con Bonifacio IX De varietalefortunae di Poggio, là dove nel 1393, e che si chiamavano: Mon- parla dell’anfiteatro «Coliseo vulgo tium, Trivii, Columnae, Campi- « appellatum, atque ob stultitiam Ro- martis, Pontis, Parionis, Are- «manorum, maiori ex parte ad calcem nulae, S. Eustachii, Pinea, Cam- «delatum». (Cf. Gregorovius, op. pitelli, S. Angeli, Ripae, Trans- cit-, III, parte 2a, p. 237, n. 10). tiberis.