DI PIER PAOLO VERGERIO
37S
   in Alpes que Italie imminent; forte enim Sigismundus, Romanorum imperator, in ea regione tunc agebat W; profectus est, apostolice sedis legatus, ut communi consensu utriusque potestatis de congregandi concilii loco conveniretur, aliasque peregrinationes 5 preteream, quas eiusdem rei stabiliende causa suscepit : illud pro-fecto non mediocris sive laboris sive periculi videri merito debet, quod cum eodem Iohanne tunc papa (c) solus, ut ita dixerim, aut certe pre omnibus certavit, cum adducere ilium ad concilium renitentem <d) conaretur. nam, ut erat illius animus sibi conscius io malique presagus, iudicium metuens, invitus veniebat. venit tarnen, nec w ante venit quam penituit venisse (f) ; quamobrem studuit abire quam primum (s)} si lieuisset qui si forte periculum in quod venerat evasisset, haud dubium quin periculum illis parasset, qui tarn obstinate adversus mentem suam adventum illuni sibi sua-15 serant(h>. in ceteris vero quis eque ut ipse® laboravit? cun-ctarum enim discordiarum atque contentionum W, que plurime in hoc sacro concilio, instigante diabolo, exorte sunt, solus pre omnibus mediator atque arbiter constituebatur ; et in earn rem tam efficax erat, sive auctoritate valens, sive studio, sive magis(1) felicitate qua-20 dam, ut sepe etiam causas desperatas de repente componeret. idque singulariter ei ad laudem, dum viveret, tribui solebat ; nec minus vero post mortem, cum simile quidpiam intercurrebat, com-munibus omnium votis desideratus est. de ceteris, ut pleraque per eum solum, ita absque eo fieri nichil consuevit. quamobrem, etsi 25 durum est nobis eo carere, qui superstites sumus, tamen ita mortuus est ut maxime perciperet hoc tempore fructum suorum laborum, sive illorum, quos longis temporibus (n) prius docendo pertulit, sive
         (a) ArVMur. forte enim in ea regione Sigism. Rom. imp. tunc agebat (b) BPG alias peregr. Mur. et alias peregr. (c) V Ioanne eodem tunc pont. (d) Bom. ilium ArV ilium renit. ad conc. (e) B verum tamen nec G veniebat, tamen (f) BG pe-nituisset (g) BPG studuit venire quam primum Ar V om. quam primum (h) BPG periculum illius-suaserant C ArVMur. periculum illi-suaserant (i) BG quisque ut ipse Mur. quia eque laboravit ut ipse (k) BG conventionum (1) Ar V Mur. seu magis (m) Mur. quodpiam (n) V longe prius temp.
varie ambasciate, anche d’inverno in mezzo alle Alpi, per fissare con Sigismondo il luogo del futuro concilio ;
e per esso affrontò Giovanni XXIII, obbligandolo a recarsi, suo malgrado, a Costanza,
donde Giovanni cercò subito di allontanarsi,
con grave pericolo per i fautori della sua venuta, ov’egli fosse riuscito nel suo intento.
   Laboriosamente s’adoperò poi a temperare le discordie de’ prelati, appianando egli solo le difficoltà più disperate,
sicché vivo ebbe il plauso di tutti, e morto lasciò in tutti il desiderio di sé.
   Ma, se la perdita è dura per i superstiti, tuttavia, innanzi che morisse, ei vide i frutti della lunga sua operosità, così nell’insegnamento,
      (1) Giovanni XXIII fuggi due volte: «dissimulato et indecenti» — da Co-il 20 marzo 1415, — «clandestine et stanza a Sciaffusa, e nuovamente, il « de nocte, hora suspecta, in habitu 29 marzo, da Sciaffusa a Laufenburg.